ખેડુતમિત્રો, ખેતીમાં વિવિધ પ્રકારની પરોપકારી વનસ્પતિઓ (parasitic plants) ઘણું નુકસાન કરી શકે છે. આ વનસ્પતિઓનું તેમનું નિયંત્રણ કેવી રીતે કરવું એ જાણો.
અમરવેલ (સંપૂર્ણ થડ પરજીવી)
ઓળખ
- અમરવેલ પાતળી દોરી જેવી થડવાળી હોય છે
- રંગ લીલાથી પીળો અથવા નારંગી રંગની હોય છે
- છલકાતા રંગના કારણે યજમાન પાક ઉપર સહેલાઈથી જોઈ શકાઈ છે
નુકસાન
- યજમાનના વિકાસને અટકાવે છે
- ઘણી વખત છોડની વૃદ્ધિ ઘટાડી નાશ કરે છે
- અમરવેલ યજમાન પાકમાંથી પોતાનો ખોરાક મેળવી વૃદ્ધિ પામતી હોય છે
- અમરવેલ સંપૂર્ણપણે ક્ષૃપ તેમજ નાના જાડ પર છવાઈ નુકશાન કરે છે
વ્યવસ્થાપન
- અમરવેલનાં બીજમુક્ત હોય તેવું બિયારણ વાપરવું
- તેના યજમાન પાક ના હોય તેવી વાવણી કરવી
- નિંદાણ દૂર કરવા
- હાથથી વીણી અથવા કાપી ને દૂર કરવા
- નીંદણ નાશક દવાઓનો છટકાવ જમીન ઉપર બીજનું સ્ફુરણ થાય તે પેહલા કરવો
વાંદો (અર્ધ થડ પરજીવી)
ઓળખ
- સમાન્ય રીતે આબાં ઉપર જોવા મળે છે
- આબાંની ડાળી તેમજ થડ ઉપર અર્ધ પરજીવી તરીકે રહે છે
- વાંદાના પાન નિલકણો ધરાવતા હોઇ ખોરાક બનાવે છે
- વાંદાને પોતાની મૂળ રચના હોતી નથી. આબાંના થડમાથી જ પોષણ મેળવે છે
નુકશાન
- સતત યજમાન પાકમાંથી પોષણ ચૂસે છે
- જે જગ્યા આંબા સાથે જોડાય ત્યાં ગાંઠ બનતી હોય છે
- વાંદાના ફૂલ જુમખા માં થાઈ છે. જેમાં બીજ ચીકણા અને મીઠા હોય અને પશુ પક્ષી દ્વારા ફેલાય છે
- વાંદો લાગેલ વૃક્ષનાં નીચેના ભાગ માં કદ ઘટે અને બિંતંદુરસ્ત લીલા પાંદ દેખાઈ છે
વ્યવસ્થાપન
- પરજીવી ધરુંઅવસ્થામાં હોય ત્યારે જ રોગીષ્ટ ડાળી પરથી કાપી નાખવી
- ગાંઠથી પૂરતા નીચેના ભાગેથી કાપી નાખવા
- રોગીષ્ટ ડાળીઓમાં કોપર સલ્ફેટ અથવા ૨-૪ ડી દવા દાખલ કરવાથી પરજીવી દૂર કરી શકાઈ છે
વાકુંભા (સંપૂર્ણ મૂળ પરજીવી)
ઓળખ
- ૧ મીટર જેટલી લંબાઈ ધરાવે, નિલકણ રહિત હોય છે
- યજમાન પાકના મૂળ જરણની મદદથી તેના બીજનું સ્ફુરણ થાય છે
- ઘણી જાતોમાં જમીનમાથી નીકળ્યા બાદ અઠવાડિયામાં જ ફૂલો દેખાઈ છે
- વાકુંભાના બીજ ગઢા બદામી રંગના, ખરબચડી સપાટીવાળા ભૂકી જેવા હોય છે
નુકશાન
- યજમાન પાકના મૂળમાથી પોતાના વિકાશ માટે પોષક તત્વો મેળવે છે
- વાકુંભા નિલકણ રહિત હોય, ટામેટાં,રીંગણ વટાણા,સૂર્યમુખી પાકોમાં જોવા મળે છે
- યજમાન અપકની વૃદ્ધિ અટકે છે તેમજ ઉત્પાદનમાં નોધપાત્ર ઘટાડો કરે અને નાશ કરે છે
વ્યવસ્થાપન
- ફૂલ અવસ્થા પેહલા હાથથી ઉપાડી નાશ કરવો
- વારંવાર આંતર ખેડ કરવી
આંજીયો (આંશિક મૂળ પરજીવી )
ઓળખ
- આંજીયાને ચળકતું લીલા રંગનું થડ,પાન તેમજ નાના ચલક્તા લીલા રંગના આકર્ષક ફૂલો હોય છે
- આંજીયાને યજમાન પાકની જરૂરિયાત સ્ફુરણ તેમજ શરૂઆતના વિકાસ માટે જરૂરી હોય છે
- સમાન્ય રીતે મકાઇ, જુવાર, ડાંગર અને શેરડી પાકમાં જોવા મળે છે
નુકશાન
- આંજીયાને કારણે યજમાન પાકની વૃદ્ધિ રૂંધાય અને પીળા પડી સુકતા હોય છે
- ઉત્પાદનમાં ખુબજ ઘટાડો થાય અને ઘણી વખત પાક નિષ્ફળ જતો હોય છે
વ્યવસ્થાપન
- યજમાનપાકનું બિયારણ અંજીયા બિયારણ મુકત હોવું જોઈએ
- પાકમાં ઉપયોગકતા યંત્રો, કપડાં, સાધનો વગેરે સાફ કરી વાપરવા
- પિંજર પાક તરીકે કપાસ, જુવાર, સૂર્યમુખી અને અલસી ઉપયોગી નીવડે છે
- આંજીયાગ્રાહય પાક વાવી અંજીયાનું બિયારણ થાય તે પેહલા નાશ કરવો
- કોપેર સલ્ફેટ ૧ થી ૩ ટકાનું દ્રાવણ જમીન ઉપર રેડવું
- ૨-૪ ડી દવાના દ્રાવણનો છટકાવ કરવાથી કાબુમાં લાવી શકાઈ છે
લેખક
અમિત યૂ ગોજીયા, અંકુર વી. દેસાઇ, ડૉ. જે. આર. પંડ્યા.
વનસ્પતિ રોગશાસ્ત્ર વિભાગ, ન. મ. કૃષિ મહાવિધાલય,
ન.કૃ.યુ. નવસારી (૩૯૬ ૪૫૦)