ખેડુતમિત્રો, તમે ખેતીમાં ડ્રોનના (Drone) ઉપયોગ વિશે તો સાંભળ્યુ જ હશે. ડ્રોન એક માનવરહિત હવામાં ઉડનાર વાહન છે જેમાં વિવિધ ઉપકરણો જેવા કે સેંસર્સ, ઇન્ફ્રારેડ કેમેરા અને જી.પી.એસ. (ગ્લોબલ પોઝીશનિંગ સિસ્ટમ) હોય છે અને ડ્રોન સુચિત કરેલા કામો નિર્ધારીત જ્ગ્યા અને સમય પર પુરો કરે છે. ડ્રોન બે પ્રકારના હોય છે.
- પુર્ણ સ્વચાલીત
- રીમોટથી કન્ટ્રોલ કરેલ
એમ તો ડ્રોનનો ઉપયોગ ઘણા સમયથી થાય છે પણ શરૂઆતમાં ડ્રોનનો ઉપયોગ યુધ્ધમાં તેમજ જનીનમાં ખનીજોની ઉપલ્ભતાની જાણકારી તેમજ કુદરતી આપદાઓ વખતે હવાઇ સર્વેક્ષણ તેમજ ત્વરિત ગતીએ વસ્તુઓ એક્થી બીજી જ્ગ્યા પર પહુંચાડમાં કરવામાં આવતો. ખેતીમાં ડ્રોનનો ઉપયોગ સર્વ પ્રથમ પશ્ચિમી દેશોમાં 1980 ના દશકામાં શરૂ થયો હતો જેના કારણે ખેત ઉત્પાદન અને ખેડુતની આવક્માં નોંધપાત્ર વધારો થવા પામ્યો છે.
સામાન્ય કરીને ખેતીમાં ડ્રોનનો ઉપયોગ નીચે જણાવેલ કાર્યોમાં કરવામાં આવે છે.
- ખેતની જમીન અને તેમનું પ્રુથ્થકરણ માટે: ખેતરની જમીનની ગુણવત્તા, ફળદ્રૂપતા, જ્મીનમાં રહેલ ભેજના ટકા તેમજ જુદા જુદા પોષક તત્વો અંગેની સચોટ માહીતી મેળવવા માટે અને તેના આધારે સમયસર વાવણી, પિયત અને ખાતર વિશે નિર્ણય લેવા માટે.
- પાકના વાવેતર માટે: વધુ વિસ્તારમાં અને ઓછા સમય અને ખર્ચમાં એક સરખી વાવણી કરવા માટે ડ્રોન બહુ અનુકુળ છે કારણ કે હવે એવા ડ્રોન વિકસાવમાં આવ્યા છે જે પધ્ધતિસર પાક્ની વાવણી કરી શકે છે જેનાથી સમયમાં 75% અને વાવણી ખર્ચમાં 85% સુધીની બચત થાય છે. આ પધ્ધતિ દ્વારા ખાસ કરીને વનવિભાગ દ્વારા મોટા પાયે જંગલમાં બિજ વાવેતર કરવામાં આવે છે.
- પાકમાં દવાના છંટકાવ માટે: આખા વિસ્તારમાં અથવા ખેતરના કોઈ એક ભાગમાં રોગ, જીવાત અથવા નિંદામણનો ઉપદ્રવ થયો હોય તો ડ્રોન દ્વારા તે જ્ગ્યા પર યોગ્ય પ્રમાણમાં દવા છાંટી ઉપદ્રવને કાબુમાં લાવી શકાય. આ ઉપરાંત વધુ ઉંચાઇવાળા પાકો જેવા કે નારેળી, સોપારી, ખારેક અને આંબા વિગેરેમાં ડ્રોનથી દવા છાંટવાનું કાર્ય સહેલાઇથી થઇ શકે છે અને સમય અને પૈસા બન્નેની બચત થાય છે.
- પાકમાં પિયતનું નિયમન અને વ્યવસ્થા માટે: પાકને ક્યારે અને કેટલું પાણી આપવું તે પણ ડ્રોનમાં રહેલા વિવિધ ઉપકરણો દ્વારા નક્કી કરી શકાય છે અને ખેતરના કયા ભાગમાં ભેજની અછત છે તે જાણી શકાય છે. આ માહિતીનો ઉપયોગ કરી ખેડુતમિત્રો અનુકુળ સમયે પાકને પિયત અને ખાતરનું આયોજન કરી શકે છે.
- પાક્માં થયેલ નુકસાનીના સર્વેક્ષણ માટે: વિમા કંપનીઓ અતિવૃષ્ટિ, આગ અથવા પૂર જેવી કુદરતી આપદાઓ તેમજ રોગ જીવાતથી થયેલ નુકસાનની સચોટ માહિતી ડ્રોન દ્વારા મેળવે છે અને તેનો ઉપયોગ કરી વીમાની રકમ ચુકવે છે.
ડ્રોનના ઉપયોગથી થતા ફાયદા
- સમયસર અને સુરક્ષિત કીટ નાશકોનો છંટકાવ કરી પાકને બચાવી શકાય છે. આ ઉપરાંત સમયસર પાક ઉપ્તાદનની કામગીરી થવાથી વધુ ઉત્પાદન મળે છે.
- ડ્રોન દ્વારા કામ ઝડથી થવાથી સમયની બચત થાય છે.
- સરકારી સંસ્થાઓ અને વિમા કંપનીઓ ઓછા સમયમાં મોટા વિસ્તારમાં વધુમાં વધુ ખેડુતમિત્રો સુધી સેવા પહુંચાડી શકે છે.
ખેતીમાં ડ્રોનના ઉપયોગથી થતા ફાયદાને અનુલક્ષીને આપણા દેશમાં ડ્રોનનો ખેતીમાં ઉપયોગ દિવસે દિવસે વધતો જાય છે. સરકાર દ્વારા પણ આવી તક્નીક્ને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નવા નવા સંશોધનો થઇ રહ્યા છે.
લેખક
ડો. એસ.એન.ગોયલ
મુખ્ય સંશોધન વૈજ્ઞાનિક (રિટાયર્ડ)
આણંદ એગ્રિકલચર યુનિવર્સીટી